صفحه‌ی اول: کوردها از دیرباز، از اقوام و ایلات مختلف تشکیل‌شده‌اند و به همین دلیل دارای لهجه‌ها و گویش‌های متعدد بوده‌اند.
حتی درزمانی امپراتوری کوردی مادها بخش وسیعی از آسیای موجود را شامل می‌شده و پیش‌تر از آن نیز تمدن ایلام باستان، بازهم این امپراتوری‌ها به شکل ملوک‌الطوایفی و یا به تعبیر امروزی کانتونهای متحد و یا همان ساتراپها و تحت نظام ولایتی ـ ایالتی اداره می‌شدەاند.
به دلیل شیوه‌ی معیشتی غالب کوچ روی و نیز استفاده دولت‌های متعدد از روحیه‌ی جنگاوری و دفاع آنها، در سرحدات ایران، با دادن املاک مرغوب ساکن شده‌اند.
یکی از این گروه ایلات کوردی هستند که در شمال و شمال شرق ایران ساکن شده‌اند که زنگنه‌های خواف و تایبات خراسان و افغانستان و کرمانجهای خراسان و گیلان و مازندران و آسیای میانه و کوردهای کلاردشت از این گروه‌اند. البته طوایف مختلفی از کوردها، در کلاردشت ساکن شده‌اند که ریشه در دلفان، خواجه وند، کاکاوند و … دارند.
این بررسی، عمدتاً به کوردهای ایل خواجه وند برمی‌گردد. لازم به ذکر است که از روستایی تا روستای دیگر تفاوت‌های کمی در گویش کوردهای کلاردشت وجود دارد که البته این تفاوت‌ها در منطقه‌ی دلفان نشین کلاردشت چشمگیرتر است.
لهجه‌ی کوردی کوردهای کلاردشت را می‌توان ادامه‌ی کوردی گورانی یا دینەوەری دانست.
دینەوەر؛ یکی از مهم‌ترین شهرهای ایالت پهله ی باستانی است که بعدها به نام ولایت جبال اسلامی ترجمه شد و در دوران شکوه خود، هماره پایتخت فرهنگی کوردستانات به شمار می‌رفته است.
در تقسیماتی علمی که در دانشگاه سوربن فرانسه انجام‌شده، به‌درستی دو گویش کوردی لەکی و کوردی جنوبی از همدیگر جداشده‌اند و دلیل عمده‌ی آن وجود تفاوت‌ها در صرف افعال و برخی ویژگی‌هایی است که جزئی به نظر می‌رسند.
گویش کوردی کلاردشتی ازنظر این تقسیم‌بندی می‌تواند دریکی از این دو شاخه باشد و نزدیک‌ترین زیر گویش‌ها به آن کوردی سنجاوی “گورانی، دینەوری”، و یا کمی دورتر از آن، کوردی لەکی هرسینی است.
در این بررسی مختصر، با تأکید بر وجوه افتراق کوردی جنوبی و لکی، و همانندی‌های آن با کوردی کلاردشتی، پرداخته‌شده و امید است این مختصر باعث شفاف‌سازی و پایه‌ی تحقیقات جامع‌تر و علمی‌تر گردد.
برخی وجوه افتراق و انطباق
مهم‌ترین ویژگی کوردی جنوبی، یا به‌اصطلاح قدما، کوردی دینەوەری یا گورانی، ارگاتیف نبودن آن است.
یعنی شکل افعال به‌صورت بن فعل باقی‌مانده و ضمیر به انتهای بن مضارع و یا ماضی فعل نمی‌چسبد.
این ویژگی در کوردی شمالی “کرمانجی” و کوردی میانه”سورانی” و کوردی لەکی، وجود ندارد.
به عبارتی این گروه گویش‌های کوردی، این خصلت باستانی خود را حفظ کرده‌اند و گویش‌های کوردی جنوبی، برعکس ساختی همانند فارسی دارند.
به مثال زیر توجه نمایید:
ئاوم خوارد >>> گویش‌های شمالی و میانه و لکی. ئاوم وارد، ئاوم هارد >>> گویش لکی
ئاو خواردم >>> گویش‌های جنوبی
ئاو واردم >>> گویش کوردهای کلاردشت، گویش شعر کلاسیک کوردی یا همان گورانی و سنجاوی
در گویش کوردی لەکی؛ برخی حروف؛ در افعال حذف یا تبدیل می‌شوند:
مەهەم “لەکی” >>> مەکەم “کلاردشتی ـ دینەوەری”
یکی دیگر از تفاوت‌های عمده‌ی کوردی کلاردشتی با کوردی لکی، علامت جمع بستن افعال است.
در کوردی لەکی؛ “ەل” و “ەیل” به‌کار می‌رود، ولی در کوردی کلاردشتی شکل درست آن “گەل” و “کان” به‌کار می‌رود.
کوڕگەل، کوڕەکان>>> پسرها؛ در کوردی کلاردشتی
کوڕەل؛ کوڕەیل>>> کوردی لەکی
دیگر تفاوت عمده‌ی کوردی کلاردشتی با کوردی لەکی؛ عدم به‌کار بردن “ڵ” است، که از این نظر با کوردی گورانی یا دینەوەری و سنجاوی یکسان است.
به مثال زیر توجه فرمایید:
دڵ >>> کوردی لەکی و سایر گویش‌های کوردی
دل >>> کوردی کلاردشتی و گورانی و دینەوەری و سنجاوی اصیل
گویش کوردهای کلاردشت با تمام شباهتش به لکی، لکی نیست. وجود کلمات و ضمایر گویش لکی و نحوه‌ی ساخت بعضی از افعال دلیل کافی نیست که گویش کوردهای کلاردشت زیرمجموعه‌ی گویش لکی از زبان‌های کوردی جنوبی به‌حساب آید. دستور زبان گویش کلاردشت با دستور زبان گویش لکی کاملاً متفاوت است. علاوه بر این ازلحاظ آواشناسی، گویش کوردی کلاردشت غنای موارد آوایی لکی ازجمله انواع” دو مصوت برای یک صامت” ها را دارا نمی‌باشد. گرچه گاهی در بین دلفان‌ها شنیده می‌شود. در ضمن کلمات کوردی غیر لکی در بین خواجوندها کاربرد بیشتری دارد؛ مانند “گشت” به‌جای “کول” با رسم‌الخط فارسی کل به ضم کاف.
صفحه‌ی دوم: به مثال‌های زیر توجه کنید:
٭می‌خواهم >>> کوردی کلاردشتی: گەرەکمە >>> کوردی لەکی: مەیتم
٭کوچک >>> کوردی کلاردشتی: بیچیک “. کوردی لەکی: گوجەر
*بزرگ >>> کوردی کلاردشتی: زل >>> کوردی لەکی: کەڵنگ
٭این توضیح ضروری است که دستور زبان کوردهای دلفانی کلاردشت، همانند خواجه وند، به شیوه‌ی کوردی گورانی “سنجاوی و غیرِ لەکی” است.
ضمایر در کوردی کلاردشتی، همانند کوردی لەکی است.
٭نکته: مهم‌ترین نکته‌ای که در تفکیک گویش‌های کوردی جنوبی از گویش کوردی لەکی، موردتوجه است، تفاوت در ساختار دستوری آنهاست که کوردی لەکی را در تا حدود زیادی در زمره‌ی شاخه‌های میانی و شمالی قرار می‌دهد، و آن را از گویش‌های جنوبی جدا می‌کند، وگرنه ازنظر واژگانی کوردی لەکی و کوردی جنوبی کاملاً نزدیک به هم‌اند و کوردی لەکی در این رابطه به‌هیچ‌وجه با گونه‌های شمالی و میانی، قرابت ندارد.
کوردی کلاردشتی، در میانه‌ی کوردی جنوبی و کوردی لەکی قرار دارد و ازآنجایی‌که ویژگی‌های دستوری، یکی از مهم‌ترین پارامترهای تقسیم‌بندی است، فلذا کوردی کلاردشتی در دستەی کوردی جنوبی است و البتهە از حیث کاربرد ضمایر با دستەی گونه‌های گویشی کوردی جنوبی نظیر سنجاوی، زنگنه ی اصیل، خزلانه و نیز برخی گونه‌های کوردی لەکی مشابهت دارد.
نکته‌ی دیگری که توجه پژوهشگران بومی را در کلاردشت به خود جلب کرده، ریشه‌یابی‌های تاریخی و مهاجرتی درباره‌ی ایل خواجه وند به کلاردشت می‌باشد. در اسناد تاریخی ثبت‌شده که ایل خواجه وند قبل از مهاجرت به کلاردشت ساکن بیجار گروس کردستان بوده‌اند. در ریشه‌یابی‌های عمیق‌تر به حضور لک‌ها در بیجار گروس برمی‌خوریم. پژوهش‌های بیشتری نیاز است تا تأثیرات زبانی ناشی از این هم‌جواری‌های تاریخی ما را به نتایج قطعی‌تر و علمی‌تری برساند. چشم‌به‌راه نظرات پژوهشگران ارجمند در این زمینه هستیم تا گره‌های هویتی و تاریخی مهاجرت کوردها به کلاردشت گشایش بیشتری یابد. بی‌شک هویت‌جویی و هویت‌یابی دغدغه‌ی انسان معاصر در تمام جهان است که روانشناسان نیز اهمیت ویژه‌ای برای آن در تحلیل‌های انسان شناسانه و جامعه‌شناسانه‌ی خود قائل‌اند. خداوند در قرآن می‌فرماید: ما انسان‌ها را در شعب و قبایل مختلف آفریدیم. بی‌شک این تنوع خواست حق‌تعالی بوده و ما نیز پاسدار هویت خود می‌باشیم و مهم‌ترین مؤلفه‌ی هویتی نیز زبان است.
پژوهش میدانی و مطالعات تطبیقی: مژگان کاوسی، مصطفی بیگی.
