ریگا کوردستان – سرویس فرهنگی
یکی از افتخارات ایرانیان، پیشینه تاریخی این سرزمین کهن است و اگرچه حفظ و نگهداری از آثار تاریخی در طول سالهای گذشته همواره با تهدیدهایی نیز مواجه شده و در مواردی خطراتی برای آثار باستانی و تاریخی کشور به‌وجود آمده است، اما همواره این روحیه در نزاد ایرانیان وجود دارد که برای نشان دادن ارزش و اعتبار تاریخی خود، به آثار فراوانی رجوع می‌کنند که در گوشه‌گوشه کشور خود را نشان می‌دهند و دلیل محکمی بر پیشینه پرافتخار این مرز و بوم هستند.
البته بارها و بارها شاهد بوده‌ایم که افرادی بدون توجه به هویت تاریخی و باستانی ایرانیان و در تناقضی آشکار با این روحیه، آثار تاریخی را تخته‌سیاه یادگاری‌نویسی خود می‌پندارند؛ امری مذموم که اگرچه همه بر نادرستی آن تاکید دارند، اما هنوز به‌طور کامل از میان ما رخت بر نبسته و همچنان شاهد آن هستیم.
حال سئوال اصلی اینجاست که چنین رفتار ناپسندی از کجا سرچشمه می‌گیرد؟ آیا ویژگی‌های ذاتی و رفتاری افراد در بروز این پدیده مؤثر است؟ آیا چنین پدیده‌ای ریشه در خصوصیات روانی افراد دارد یا باید علت را در جای دیگری جست‌وجو کرد؟
بحث یادگاری و یادگارنویسی رو میشه از هنر و زندگی غارنشینی شروع کرد، یا از ریشه های روانشناسانه ش، فطرت و غریزه و میل به جاودانگی و … .
مساله یادگاری‌نویسی و شعارنویسی بر تن خسته میراث، حرف و حدیث تازه‌ای نیست که از این دست زیاد دیده‌ایم و حکایت‌ها شنیده‌ایم.
نوشتن و حک کردن بر میراث گذشتگان و تخریب آنها بخشی از پدیده‌ای است که به آن وندالیسم می‌گویند. وندالیسم به معنای تخریب کنترل نشده اشیا و آثار فرهنگی باارزش یا اموال عمومی است که یک ناهنجاری اجتماعی به حساب می‌آید و دلایل متعددی برای آن عنوان می‌کنند. وندالیسم را در زمره انحرافات و بزهکاری‌های جوامع جدید دسته‌بندی می‌کنند و آن را واکنشی خصمانه و کینه‌توزانه نسبت به برخی از ناملایمات و شکست‌ها تحلیل می‌کنند.
اگر به اکثر آثار باستانی نگاه کنیم میبینیم که این معضل در همه جا وجود دارد. یکی از دلایل آن نبود نظارت و نبود رسیدگی به آثار تاریخی است.
آثار ما به راحتی، تخریب و حتی به راحتی از فهرست آثار ملی خارج میشوند. وقتی آثار تاریخی ما به حال خودشان رها شوند افرادی که از سطح فرهنگی پایینی برخوردارند شروع به نوشتن یادگاری بر آنها می‌کنند. وقتی افراد جایی برای تخلیه عقده های روانی و یا پر کردن خلأ ناشی از این عقده های روانی پیدا نمی کنند، در فضاهای عمومی مثل اماکن تاریخی وارد گود شده و هیجان های تلمبار شده خود را از طریق تخریب و یا نوشتن یادگاری، تخلیه می کنند.
در قانون مجازات اسلامی هرگونه تخریب در آثار تاریخی که یکی از مصادیق آن، همین یادگارنویسی ها است جرم محسوب شده و مجازات آن، یک تا سه ماه حبس و پرداخت جزای نقدی است.
فرهنگ‌سازی، راهی برای پیشگیری از تخریب آثار تاریخی!
تجربه ثابت کرده است که برای اصلاح رفتار اجتماعی مردم و نهادینه کردن اصول صحیح تعامل اجتماعی، راهکارهای قانونی و برخوردهای قاطعانه، تدابیر پایداری نیستند و برای دستیابی به بهترین نتیجه، فرهنگ‌سازی مؤثرترین روش است.
افزودن بخش آشنایی با میراث فرهنگی و تاریخی و نحوه حفاظت از آنها در کتب درسی دانش‌آموزان، مناسب‌ترین روش برای انتقال مفاهیم آموزشی است.
فرهنگ‌سازی در همه زمینه‌ها، باید از کودکی آغاز شود، لذا معرفی مشاهیر تاریخی به کودکان و آشنا کردن آنها با تمدن کهن ایرانی، مؤثرترین شیوه تربیتی تلقی می‌شود.
با بررسی ویژگی‌های روانی افراد از کودکی، می‌توان از بروز بسیاری از ناهنجاری‌های رفتاری در آینده، جلوگیری کرد.
آثار و ابنیه تاریخی چندین هزار ساله بخشی از هویت ملی ما ایرانیان و سرمایه های ملی هستند که نه تنها متعلق به نسل های کنونی، بلکه میراثی برای آیندگان بوده و به همین جهت، تمامی قشرهای مردم، وظیفه حفاظت از آن ها را برعهده دارند.هنگامی که توریست های خارجی، گردشگران فرهنگی هستند، یعنی سفر آن ها جنبه فرهنگی دارد، نه تفریحی و وقتی این یادگارنویسی ها و خسارت به آثار تاریخی را مشاهده می کنند، منظره جالبی ندارد و قطعاً در نوع نگرش آن ها نسبت به مردم ایران اثر منفی خواهد داشت.
امروزه در بسیاری از شهرهای وندالیسم به صورت یک مشکل اجتماعی حاد مطرح است که نه تنها سلامتی و امنیت جامعه را به مخاطره می اندازد بلکه هزینه های مالی گزافی را تحمیل مالیات دهندگان و ساکنین این شهرها می کند.
یکی ازاین شهرها که دچار وندالیسم شده بناهای تاریخی شهرستان کنگاور می باشد ؛ بناهای از دوران باستانی و ارزش تاریخی بالایی که در این شهرستان می توان نام برد معبد آناهیتا ، دومین بنای سنگی در ایران ، که با تمام بی مهری های که در این بنا به چشم میخورد یادگاری نویسی های بر تن سنگ های تلنبار شده در این محوطه به چشم میخورد . علاوه بر معبد آناهیتا مسئله یادگاری نویسی رو بر بناهای دیگر از جمله خانه غلامحسین ساری اصلانی که مربوط به اواخر قاجار می باشد و یا حمام توکل ( تلفن خانه ، چال، و… ) نیز را می توان مشاهده کرد . برای جلوگیری از این پدیده با گسترش فرهنگ قانون مداری را موثرترین روش برای اصلاح چنین رفتارهای نادرست اجتماعی دانست و با افزایش مشارکت و مسوولیت پذیری اجتماعی، تبلیغ و اطلاع رسانی از طریق رسانه ها، درونی کردن فرهنگ شهروندی ، آموزش، نمایش روابط دوستانه در محیط های شهری و برنامه ریزی، تعدادی از راهکارهای آزموده شده برای کاهش وندالیسم هستند .
ممکن است آسیب وارد شده به یک اثر تاریخی غیرقابل جبران باشد، لذا اقدامات برای پیشگیری از بروز رفتارهای مخرب باید در اولویت قرار بگیرد.
بسیاری از کارشناسان و جامعه‌شناسان و همچنین روان‌شناسان براین عقیده‌اند که با نصب تابلوهای بزرگ در کنار بنا و آثار باستانی می‌توانند از یادگاری‌نویسی و کنده‌کاری جلوگیری کرد.
تخریب این آثار به بهانه یادگاری نوشتن، زنده کردن خاطرات یک سفر نیست بلکه ردپای شومی است که نه تنها نسل کنونی بلکه نسل های بعدی نیز از آن به نیکی یاد نخواهند کرد.
مریم طاهرآبادی / کارشناس ارشد باستانشناسی
